Conflicten vermijden via de aandeelhoudersovereenkomst

Een belangrijk instrument van conflictbeheersing tussen aandeelhouders van een onderneming is de aandeelhoudersovereenkomst. Conflicten vermijden via de aandeelhoudersovereenkomst omvat afspraken over het houden van aandelen, tussen partijen waarvan minstens één aandeelhouder is. Aandeelhoudersafspraken kan men op zeer diverse momenten in het leven van de vennootschap afsluiten: bij oprichting, eventueel het sluiten van partnerschappen, bij toetreding van nieuwe aandeelhouder(s), bij successieregeling van de bedrijfsleider,… En ook de inhoud verschilt naargelang het. Meestal zullen aandeelhouders wel afspraken wensen te maken omtrent de overdraagbaarheid van de aandelen en de besluitvorming. Een belangrijk onderdeel is ook de conflictregeling. Hoe conflicten voorkomen? En daarbij is het nuttig te anticiperen op mogelijke scenario’s. Een exit-scenario bijvoorbeeld. Of wat in geval de samenwerking stopgezet wordt. Wat gebeurt er met de activa, met intellectuele eigendom en hoe verloopt de verdeling van eventuele winsten?

Vertrouwelijkheid en niet-concurrentie clausules

In de aandeelhoudersovereenkomst kunnen aandeelhouders afspraken maken over zaken die niet in de wet of in de statuten staan. Meestal worden er clausules opgenomen omtrent over vertrouwelijkheid en over niet-concurrentie. De aandeelhouders spreken duidelijk af wat beschouwd wordt als een schending van de vertrouwelijkheid of waar en wanneer een niet-concurrentiebeding speelt. Dergelijke overeenkomsten zijn niet onbeperkt in tijd of omvang. Een niet-concurrentie beding kan verder lopen nadat de betrokken persoon niet langer aandeelhouder is maar niet tot het einde der tijden. Voor een niet-concurrentie beding is een geografische beperking aangewezen.

Klassiek bouwt men ook een “good leaver/bad leaver”-clausule in. Dat zijn afspraken die gemaakt worden met een manager die ook aandelen heeft in de vennootschap. Als het arbeidscontract tot een einde komt, dan moeten ook de aandelen afgestaan worden. De prijs van die aandelen kan op voorhand afgesproken worden en kan dan bijvoorbeeld afhankelijk gemaakt worden van de omstandigheden waarin de tewerkstelling stopt. Dit zal duidelijk anders zijn in geval van pensionering dan in geval van ontslag wegens dringende redenen.

Een belangrijk onderdeel om conflicten te vermijden via de aandeelhoudersovereenkomst betreft de verdeling van de stemrechten binnen de vennootschap. Er kunnen aandelen zijn met en ook zonder stemrechten evenals aandelen met meerdere stemrechten.
Aandeelhouders kunnen afspreken om bijvoorbeeld geen volwaardig stemrecht te geven in de vennootschap maar wel een stem geven om bestuurders te benoemen. Uiteraard mogen stemafspraken mogen niet strijdig zijn met het vennootschapsbelang.

Overdracht van aandelen

Een ander veel voorkomend type afspraken heeft betrekking op de overdracht van aandelen. Zo is er de on-vervreemdbaarheidsclausule: Deze clausule, ook blokkeringsclausule genoemd, verbiedt de overdracht van de aandelen gedurende een bepaalde termijn. De aandeelhouders kunnen ook afspraken maken over voorkooprechten voor het geval een aandeelhouder uit de onderneming wil stappen. Zo kan men afspreken dat de aandelen eerst moeten aangeboden worden aan één of meerdere of alle andere aandeelhouders of zelfs aan een derde.

De nieuwe vennootschapswet van 2019 legt dezelfde voorwaarden voor de overdracht van aandelen op die voordien geldig waren. Overdracht van aandelen kan met instemming van ten minste de helft van de vennoten die ten minste drie vierde van het kapitaal bezitten. Maar de statuten kunnen nu wel anders bepalen en artikel 5:63 WVV volledig buiten spel zetten en de vrije overdracht als principe naar voor schuiven. Dit is de zogenaamde opt-out van art. 5:63 §1 WVV. Aandeelhouders van een BV kunnen er voortaan voor kiezen het aandeelhouderschap volledig open te stellen.

Goedkeuringsbeding en voorkooprecht

Aandeelhouders spreken goedkeuringsbedingen af. De overdracht is dan afhankelijk van de goedkeuring van een derde, een andere partij, een aandeelhouder of zelfs een orgaan zoals de Raad van Bestuur of Algemene Vergadering. De goedkeuringsclausule mag evenwel niet tot gevolg hebben dat het niet kunnen overdragen meer dan 6 maand duurt.

Een voorkooprecht waarbij de overname van de aandelen gebeurt tegen een door de derde geboden prijs. Het voorkeurrecht gaat erom dat de aandelen kunnen overgedragen worden tegen een bepaalde of bepaalbare prijs Klassiek is ook het volgrecht meestal ter bescherming van de minderheidsaandeelhouder. De minderheidsaandeelhouder kan in dergelijk geval immers de meerderheidsaandeelhouder verplichten zijn aandelen mee te laten overnemen door een koper van de aandelen van de meerderheidspartner. Alle aandeelhouders hebben er belang bij alle clausules nauwkeurig en beredeneerd te formuleren. Bijvoorbeeld naar motivering en weigeringsgronden, vaste prijs of sluitende prijsformule dan wel prijsbepaling door een vooraf bepaalde deskundige.

Patstelling vermijden

In een vennootschap doen aandeelhouders best aan conflictbeheersing. Aandeelhouders maken best afspraken omtrent het vermijden van geschillen en het oplossen ervan. Belangrijk is dat ze mechanismen voorzien om patstellingen te vermijden of te doorbreken. Op het niveau van het bestuur gaat het bijvoorbeeld om oneven aantal bestuurders. Zo is er de doorslaggevende stem voor de voorzitter. Of ze bouwen een verplichte schorsing in om de gemoederen te laten bedaren. Aandeelhouders kunnen ook kiezen voor escalatie in bepaalde gevallen. Dit laatste is het naar boven trekken van bestuursbevoegdheden naar het niveau van de Algemene Vergadering.

In de nieuwe vennootschapswet krijgen ondernemingen een enorme flexibiliteit naar het organiseren van het stemrecht van aandeelhouders. Uiteraard moet dit wel in de statuten zijn voorzien. Bij gebreke aan een statutaire regeling wordt het stemrecht verleend in verhouding tot de kapitaalinbreng van de aandelen in een NV. In de BV, waar er geen ‘kapitaal’ meer is, is elk aandeel vertegenwoordigd één stem. En dit ongeacht de waarde van de inbreng of de aan het aandeel verbonden winstrechten.